Maria Ivanovna Mulložen vepsläine heng
Maria Ivanovna Mullonen sündui 20. keväz’kud vodel 1930, koli 7. tal’vkud vodel 2008. Suomalaižen, karjalaižen da vepsläižen intelligencijan ezitajad, kudambad radaba kul’turan, opendusen, tedon, da joukvestišton oblastiš, spasiboičeba Maria Ivanovnad siš, miše hän tundištoiti heid ičeze rahvahiden kelidenke da kul’turanke. Kaikid znamasižemban panendan Maria Ivanovna tegi vepsläižen mirun täht: hän vaumišti ezmäižid vepsän kelen specialistoid. Erasid heišpäi (ozutesikš, Jelizaveta Haritonovad) hän oli opendanu kel’he edel karjalan da vepsän keliden kafedran oficiališt avaidust vodel 1990.
15. kezakud vodel 1987 ühtes meiden aktivistoidenke Maria Ivanovna ühtni Tedoliž-praktikaližehe konferencijaha, mitte mäni Leningradan agjan Järved-küläs. Ezmäižen kerdan istorijas konferencii oli omištadud vepsän kelen da kul’turan kaičendale, se mäni toižen päivän jäl’ges “Elon pu” -praznikad, mitte mugažo tehtihe ezmäižen kerdan. Konferencijal Maria Ivanovna ezini dokladanke “Vepsän kelen vajehnikan” tegemižen istorijas. Vajehnik oli paindud vodel 1972, i äjad vepsläižed ei tednugoi nimidä sen polhe. Nacein, hänele oli mel’he johtutada, miše vodel 1961 sigä, Järviš, hän ühtni ekspedicijaha, mitte jatkui läz kud, — siloi zavodihe materialoiden keradamine “Vepsän kelen vajehnikan” täht.
Nece 746-lehtpoline kirj tegihe tärktaks lähtkeks da abunikaks kaikuččele, ken oppib vepsän kel’t da kul’turad. Järviš vaiše Serafima Nikitična Samakovalpäi Maria Ivanovna äneti magnitofonale enamba 20 sarnad da enamba 10 sanutest mectusen tradicionaližiš mahtoiš. Mantedon opendajalpäi Aleksandr Sem’onovič Matvejevalpäi oli änetadud tedoid erazvuiččiš kalatesen mahtoiš. Sihe ekspedicijaha Maria Ivanovna ajoi ühtes Vladimir Vladimirovič Pimenovanke, kudamb kirjuti tetaban kirjan vepsläižiden istorijas. Nügüd’-ki voib kundelta kaik ekspedicijan materialad da spasiboita ningoižes sures rados kut Maria Ivanovnad, muga hänen starinoičijoid-ki. 1990-vozil “Vepsän kelen vajehnik” tegihe pohjaks vepsän kirjkelen kehitoitusele. Kävutades necidä vajehnikad Maria Ivanovna da Nina Grigorjevna Zaiceva vaumištiba openduzkirjoid i erazvuiččid vajehnikoid.
Konz minä kosketimoi Maria Ivanovnanke, kudamb siloi oli Petroskoin universitetan suomen kelen kafedran ohjandajan, en voind eskai meletada-ki, mitte jüged laps’aig hänen oli, kut hän mokičihe. Sü oli siš, miše Maria Ivanovna oli inkerilaine. Hänen professionaline elo ei olend kebn.
Maria Ivanovnan oficialine nimi oli Anna-Maria, a vanhembiden familii oli Mehiläinen. Hän sündui vodel 1930 inkerin suomalaižiden kanzaha. Hö eliba Leningradan agjas — Vsevoložskan rajonan Koltušin külänevondišton Orava-küläs. Marian tat Juhana Mehiläinen (sündui v. 1894), kut äjad inkerilaižiden kanzoiden ižandad, oli türmatud vodel 1934, a vodel 1935 händast suditihe 10 vodeks “Kirovan azjan” taguiči. Vodel 1938 oli türmatud da sid’ surmitud hänen tat-ki, Matti Mehiläinen (sündui v. 1867). Maria Ivanovnan mam, Maria Petrovna, jäi üksnäze kuden lapsenke. Edel voinad Maria Ivanovna lopi suomalaižen augotižškolan kaks’ klassad.
Voden 1941 sügüzel frontan pird läheni Koltuši-küläd, i kahten rajonan — Toksovan da Vsevoložskan — eläjad, kudambad oliba päazjan inkerilaižed, putuiba saubatusehe. Voinvaldmehed pätiba, miše inkerilaižid evakoitihe Sibirihe. Jäl’ges pit’käd da jügedad matkad Mehiläižed eläškanziba hantilaižes Larjak-küläs, mitte oli Hanti-Mansiiskan ümbruzkundan Nižnevartovskan rajonas. Maria Ivanovnan muštlotesiden mödhe, hö ei tekoi, miše hantin rahvaz om heiden heimolaine — hö vaiše čududelihe sihe, miše hantin kelen erased sanad koskuba suomalaižihe sanoihe.
Vodel 1946 kanz pördihe kodimale. Päliči vodes Maria Ivanovnan tatad päzutadihe, no hänen tervhuz’ oli mugoine paha, miše hän koli tagamatkan aigan. Läz sil-žo aigal Mehiläižed taciba kodimad: Leningradan da Leningradan agjan valdmehed sanuiba, miše suomalaižile ei sa eläda sigä. Kanz sirdihe Estoniaha, no nece statj toštihe. Lopuks Mehiläižed eläškanziba Pskovan agjas.
Vodel 1948 Karjalaiž-Suomalaižen valdkundan kommunistižen partijan keskuzkomitetan ezmäine radnik G. N. Kuprijanov pakiči man valdmehištol sirta inkerilaižid Karjalaha. Sigä oli ani vähän mectegeližuden radnikoid, a Kuprijanov tezi inkerilaižiden jügedusiš da tahtoi ližata ičeze valdkundaha “rahvahaližid” eläjid. Pätand oli tehtud voden 1949 uhokus, i pigai sen jäl’ghe zavodihe inkerilaižiden sirdänd Karjalaha. Sihe ajoi Maria Ivanovnan kanz-ki. Sil-žo vodel hän päzui opendamhas Petroskoin universitetha suomalaiž-ugrilaižehe erištoho, miččen lopi vodel 1954 “rusktan diplomanke”. Sid’ Maria Ivanovna päzui aspiranturaha, a sen jäl’ghe hän jäi ičeze kafedrale — radaškanzi opendajan.
Vodel 1956 valdkundan status oli vajehtadud — se tegihe avtonomižeks. Nece aigtego vajehti kel’politikan-ki. Vodel 1958 universitetan pämehed sanuiba, miše suomen kelen specialistoiden lugu pidab väheta. Sikš hö pätiba ei otta enamba uzid abiturientoid “suomen kel’ da literatur” -specializacijale. Koume kafedran radnikad, miččiden keskes oli Maria Ivanovna-ki, oli heittud universitetaspäi: radnikoiden lugu vähetihe.
Vodel 1958 Maria Ivanovna radaškanzi Kelen, literaturan da istorijan institutas. Hänele taritihe ajada Tverin agjaha, miše sigä kerata materialoid karjalan keles. Nece rad oli “Karjalan kelen ozutesid. Kalilinan paginad” -kogomusen täht, mittušt vaumišti G. N. Makarov. Sügüzel Maria Ivanovna ajoi Tverin agjaha, kus radoi kun aigan.
Vodel 1959 äkkid koli Nikolai Ivanovič Bogdanov, kudamb ohjanzi specialistoiden joukun, mitte kerazi materialad vepsän kelen paginoiden vajehnikan täht. Siloi Maria Ivanovnale taritihe ühtneda materialan keradamižehe. Hän da Maria Ivanovna Zaiceva, kudamb sil vodel lopi aspiranturan Tartun universitetas, oliba kümnes tedoekspedicijas Leningradan da Vologdan agjoiden vepsläižidennoks.
Suomen kelen kafedr udes radaškanzi vodel 1963, i Maria Ivanovna pördihe enččele sijale. Erases ičeze kirjutesišpäi Nina Zaiceva johtuti Maria Ivanovna Mulložen sanad: “Olen sündunu suomalaižehe kanzaha, no minun heng om vepsläine”. Vepsläižiden täht nece naine om tehnus noidasižeks fejaks, kudamb kaičeb vepsän kel’t kadotusespäi.
Vepsäks kändi Darja Hil’.
