Enččed kalud ozutaba meile istorijad
Erašti meiden kodiš, čuhus vai karzinoiš kaičesoi vanhad predmetad da kalud, miččid mö em otkoi eloho da ned venuba azjata i voziden sirttes voiba eskai kadoda. Mugoižed predmetad voiba sada toižen elon muzejiš.
Kiži-muzejan da Karjalan rahvahaližen muzejan radnikad ühtes volont’oroidenke ajelesoiš Karjalan külidme da eciba enččid predmetoid, miččed voiba tehtas muzejiden eksponatoikš. Vanhoid kaluid kactas, valitas parahimid, jäl’ges niid todas Karjalan rajonoiden muzejihe. Projektan tegeb ”Baltian meren rahvahiden liga”-sebr, ohjandab sidä sebran pämez’ Anna Anhimova.
Kaikuččel predmetal om ičeze istorii
Kaikuččel predmetal om ičeze elo-oza da istorii. Se ozutab meiden elod – nügüdläšt, enttušt, a erašti voib sanuda-ki meiden tulijan elon polhe. Muga meletaba muzejiden radnikad i pakičeba ristituid olda holiš predmetoiš, miččed ristit om sanu ičeze vanhembiden kanznikoišpäi.
– Mö tahtoim starinoita Karjalan eläjile, midä pidab tehta, ku hö löuziba ičeze kodiš vai verhiš pertiš miččid-se vanhoid predmetoid, dokumentoid vai fotoid. Nece om meiden projektan päidei. Kut antta mugoižile predmetoile uden elon? Mö kucum volont’oroid abutamha muzejile neciš jügedas, no tärktas rados. Kaikutte predmet, kalu – nece om istorii. Parahimad predmetad kaiken aigan ottas ekspozicijale, sanub projektan ohjandai Anna Anhimova.
Muzejan radnikoiden melen mödhe om lujas tärged kaita igäks predmetoiden istorijad: kus se oli osttud vai ken sen om tehnu, kuspäi nece predemet todihe kanzaha da pert’he, konz da kut nece predmet kävutadihe, om-ik se vajehtanus aigan sirttes. Vastused nenihe küzundoihe pidab kirjutada da kaita. Ku enččen predmetan ristitule ken-se lahjoiči, ka pidab küzuda händast kaiken, midä hän tedab sen polhe. Erašti istorii voib olda lujas melentartuižen. Natalja Pavlova, Kiži-muzejan lugetižsektoran pämez’, projektan ühtnik starinoiči:
– Minä olin ekspedicijas i meile anttihe enzne puzuine. Nece oli tobjimalaine puzuine. Ku minä en küzunuiži necen puzuižen polhe nimidä, ka se oliži vaiše čoma, hüvä predemet muzejan fondas. No minä zavodin küzelta puzun ižandal, ken om tehnu necen puzuižen. Hän ei tedand. Minä nägištin čomitest puzuižel. Sikš küzuin, ken pirdi necen čomitesen? Hän vastsi minei, miše kuva oli tehtud kodiš, kanzas. Siloi minä küzuin, midä puzuhu pandihe da midä tehtihe senke. Ižand sanui minei, miše anop’ toskeli siš pirgad (tet’orkad) ičeze vävule 22. keväz’kud. Siloi minä el’genzin, miše nece puzu om ritualine.
Ku mö em kaičenugoi – predmet lähteb elospäi
Ei kaikutte ristit tahtoib antta ičeze kanzan kaluid mezejihe. Paksus ned oma kal’hed ristitule, kut mušt vanhembiden polhe. “Enččid kaluid ei voi vaiše pidäda aitas, ned ei voigoi venuda azjata”, – sanuba muzejan radnikad. Lühüdas aigas päliči nece kalu lähteb elospäi, pigai sidä ei voi koheta vai udessündutada. Niiš pidab holduda. Sikš projektan tegijad vaumičiba volont’oroiden täht mastar’-klassoid, kut oikti pidäda hol’t vanhoiš predmetoiš, kut puhtastada niid, mil voitta, miše ned voižiba kaitas völ pit’kän aigan.
– Minei lujas om mel’he idei, konz külä eläbzub. Siloi mö em otkoi kaikid amuižid kaluid külišpäi muzejihe, a jätam niid küliden pertihe, sihe, kus ned eliba, kus oli-ki niiden sija. Pidab, miše nenil kaluil da pertil oliži ižand, kudamb radaškandeb nenidenke predmetoidenke. Sen täht miše tedištada, kut rata vanhoiden kaluidenke, ei pida äjan teta. Kaikutte mez’ voib olda meiden projektan volont’oran da abutada muzejale neciš jügedas rados, sanub Anna Anhimova.
Karjalan külidme ajeltes
Projektan ühtnikad tönduiba ekspedicijoihe erazvuiččidme Karjalan külidme. Hö oliba jo Kontupohjan rajonan Jerši-küläs, mugažo Oloncan agjan Kuiteža-küläs, Pen’ Sel’g da Sur’ Sel’g-küliš. Planoiš om völ lähtta Kondjanmägen rajonaha da vepsän male – Änižröunaha. Ezmäižes-žo matkas projektan tegijad saiba hüvän satusen. Anna Anhimova starinoičeb:
– Minä nikonz en kulend Jerši-külän polhe nimidä. I minä surel tahtol olin neciš ekspedicijas. Sanun, miše Jerši-külä om vägekaz sija! Tägä ei ole elektroväged, ei ole dorogad, no rahvaz kaičeb ičeze pertid, eläb posadas. Mö olim otnuded 20 kalud, miččed andoim Kontupohjan agjan muzejale. Ozutesikš, mö otim humbren, regen, värtnän, bučid da muga edemba. Küläs om läz 20 pertid, äjad om jättud. No niiš oma erazvuiččed kalud, ned oma hüväd. Külä om Sandal-järven randal. Küläs om časoun’, sigäpäi nägub Sandal-järved da voib nägištada Ličnii-saren randad. Sigä seižub Petran da Pavlan puine jumalanpert’. Täl vodel pühäpertile täudub 400 vot.
Projektan aigan volont’orad da professionaližed muzejiden radnikad tegeba vastusid-seminaroid. Volont’oroid opetas radmaha ekspedicijoiš, sen täht, miše hö voižiba olda muzejiden radnikoiden abunikoin. Nene oma ristitud, kelle om melentartušt kodiman istorii. Julia Orehova om üks’ volont’oroišpäi. Hän sanub:
– Minä nägen, miše ristitud, kudambad tartuiba neche projektaha, surel tahtol radaba ekspedicijas. Hö tahtoiba otta enččid kaluid ičeleze, miše rata niidenke. Minei nece om lujas mel’he, minä nägen, miše hö tahtoiba teta meiden röunan istorijan polhe enamba. Heile ei ole üks’kaik.
Ekspedicijoiden jäl’ghe projektan tegijad vajehtasoiš sadud tedoil da mahtoil. Projektan lopus, 11. kül’mkud linneb tehtud sur’ seminar, kus tehtas ühthevedoid da ozutadas kaik projektan satused.
