Laura Hirvonen: Karjalan kieli pädöy nygözeh aigah

Sinä kirjutat somes karjalakse. Konzubo olet libunuh sih da mindäh?

– Olen luadinuh ičelleni “karjalainstan” nimel @kuikanmarjuska syvyskuul 2019.

Konzu mennyt kezäl ellendin, što olen karjalaine, pahoittelimmos, ku karjalan kieldy ei nävy nikus. Toizielpäi ni iče en tiedänyh, kus sidä eččizin.  Puaksuh suomelazet ei ehkoi ni tietä, ku karjal on erilline kieli eigo se ole suomen kielen murreh. Tahtoin ruadua midätah karjalan kielen hyväkse da duumaičin, ku pidäy suomelazile enäm nähtä karjalan kieldy. Sendäh piätin algua kirjuttua Instah karjalakse. En tiettäväine vie maltanuh kirjuttua karjalakse niyhty, ga piätin yksikai kirjuttua da opastuo yhtel aigua. Kai sanat kačoin sanakniigas da kielioppikniigas. Hil’l’akkazin livuin kirjutandah da nygöi on jo vähästy kebjiembi kirjuttua. Enimyölleh juan Instapostat sežo omale facebook-sivule, da nenga sit enämbi dovariššua nägöy karjalan kieldy somes (sotsiualine medii -toim.).

Instas minul on käytös haštag #argifotoloikarjalakse. Minun mieles olis ylen hyvä, ku toizetgi ristikanzat sežo postettas Instah heijän omii fotoloi saman teganke!

 – Mih näh on kirjuttua kebjiembi da mih näh jygiembi?

Jogapäiväzis dielolois on kebjei kirjuttua, ga sanoin taivutus on toiči jygei, hos olengi sežo suomelaine da kielis on äijy samua. Ližäkse tiijän, što puaksuh kirjutan vaiku karjalan sanoi suomen sanajälletykses, ku en vie malta muga hyvin karjalakse. Toinah segi kohenou aijan aloh, ku vai kuundelen da luven karjalakse enämbän.

 Kus olet opastunnuh karjalan kieleh? Oletgo kuulluh kieldy kois?

– Kois en ole kuulluh karjalan kieldy. Olen käynnyh ruadorahvahanopiston lyčykkäzil karjalan kursoil, a enimyölleh olen opastunnuh iče, da tiettäväine karjalazien dovarišoinke somes.

 Ongo sinul karjalazii juurii?

– Minun ezivahnembis kolme oldih karjalazet.

Muaman muamo, minun Mummi, oli Salmin Ylä-Uuksulpäi. Hänen oma kieli oli lapsennu liygi, sendäh livvinkarjal on minullenigi mieleh. Buabo pajatti karjalazes horas, opastui karjalan kieleh, da kävyi 1990-luvul joga vuottu Karjalah. Häi kirjutti omih mustelmih äijän karjalazih ezivahnembih näh.

Vähembän tiijän minun died’oloin karjalažuos. Muamon tuatto, minun Ukki, oli rodužin Lappeenrannaspäi. Häi puaksuh kävyi Mumminke karjalazeh kezäpruazniekkah. Žiäli, ku häi läževyi da menetti paginmalton, konzu minä olin vie pieni lapsi, da sendäh en voinnuh hänenke paista karjalazih dieloloih näh. Tuatan tuatto, minun Pappa, oli roinnuh Viiburis. Häi sežo lähti tuonilmazih ylen aijoi, ga ozakse tiijän vähäzen hänen vahnembis da evakkoaijas.

Enne mullostu en äijiä tiedänyh Karjalas, karjalažuos engo ni karjalan kieles. Buabon karjalažuoh näh tiezin, ga enbo ellendännyh sen yhtevytty minuh, en tiedänyh, ku se tarkoittau: minägi olen karjalane! Minun vahnembat yksikai sanotah: “Olemmo ainos oldu karjalazet!” Sit olen ylen iložu. Nygöi ollah kai buabat da died’oit kuoltu, ga puaksuh duumaičen: a gu la hyö tiettäs, ku bunukat pietäh iččie karjalazinnu, olis heil hyvä mieles sit!...

 – Nygöine karjalan kieli  da karjalaine kul’tuuru – mittuzet net ollah?

– Minun mieles Suomes Karjala nähtäh puaksuh mennyön aijan, voinuaijan libo evakkodorogan kauti. Net merkittävät dielot pidäy mustua, ga tärgei on sežo kaččuo, midä on nygöi da midä roih ielleh.

Karjalan kieli pädöy nygözeh aigah mugaže hyvin, kui suomen libo anglien kieli, ruvennemmo myö karjalazet iče pidämäh sidä pättävänny. Karjalazet syömizet ollah iellehgi tiä. Karjalastu muuzikkua voit kuulta Youtubes libo Spotifys. Karjalazet kirjoindat pätäh kui vahnoih käzipaikkoih libo sobien helmoih, mugai hyvin minun uvven Kånken-repun čomenduksekse. Karjalaine kul’tuuru eläy iellehgi, pidänemmö myö sidä iče elävänny.